DIECEZJA
Radomska
DEKANAT
Konecki
DATA POWOŁANIA
1333r.
DO PARAFII NALEŻĄ:
Bernów, Borowiec, Brzeźnica, Giełzów, Gowarczów, Komaszyce, Korytków, Kupimierz, Kurzacze, Miłaków, Morzywół, Rogówek, Ruda Białaczowska, Skrzyszów, Stare Pole, Sielec.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
Chociaż nie ma dokumentu erekcyi kościoła parafialnego pod wezw. Św. ap. Piotra i Pawła i sw. Floriana w Gowarczowie, jednak według wszelkiego prawdopodobieństwa data erekcyi tej świątni wyprzedza wiek XV. Opis koscioła z 1818r. mówi, że na jednym kamieniu był rok 1333. W 1403 r. Wysota dziedzic dóbr Gowarczów, podarował dla księdza w Gowarczewie pole, łake, las i karczmę we wsi Miłakowie, a drugą część takowych nabył ks. Jakób prob. gow. I do funduszu kościelnego przyłączył, co wszystko tenże Wysota przyznał we wtorek po niedzieli Palmowej 1427r. Przed aktami grodz. Opoczyńskiemi ks. Błażejowi nast. Prob. W 1414r. na wsi Bernowie miał koscioł zapisane 9 działów gruntu (wiz. Arc. Ostrowskiego 1779r.). Około 1670r. Aleksander Koryciński, chorąży krakowski, dziedzic dóbr Gow. z żoną swą Zofją ze Zborowskich przybudował do głównego kościoła murowanego, dwie kaplice z kamienia polnego, dotąd istniejące. Ten sam bogobojny pan w 1642r. ufundował i uposażył przy kościele trzech mansjonarzów(czwarty był z dawnej fundacyi), aby codzień śpiewli officium do N.M.P. i msze święte odprawiali według intencyi fundatora (vide Monumenta). Że sam kościół był murowany, świadczy wizyta Baranowskiego, arc. gnieźn. Z 25 lut. 1611r. Dn. 2 sierpnia 1767r., wieczorem, kościól wraz kaplicami spalił się podczas pogorzeli miasta i dopiero 1774 roku przez Józefa Jabłonowksiego, chorążego galickiego, starostę Heeryladzkiego, dziedzica dóbr Gowarczów odrestaurowany został, a w r. 1778 dn. 7 grudnia przez Ignacego Ant. Kozierowskiego, bisk. sufr. Gnieźn. był pokonsekrowany. Autentyk wisiał w zakrystiy(inw. 1864). W r. 1843 kosciół został wyrestaurowany i gontem pokryty i w takim stanie pozostał do 1880 r. W tym czasie był bardzo zdezelowany. Restaurował go ks. Winc. Różański, ukończył zaś ks. Antoni Batkowski. Opisany kościół długości był 51 łokci, szerokości z frontu przy w. drzwiach 15 łokci, w środku 16 łok., w prezbiterium 14 łokci, wysokość murów 15 łokci, w nawach była podsiebitka. Ołtarzów miał 7. Odpusty obchodził na św. Floriana, św. Piotra i Pawła, Posw. kościoła w 1 niedzielę po św. Piotrze i Pawle, na św. Rocha i na św. Marcina. W każdą zaś uroczystość MB według dawnego zwyczaju było wystawienie Najświętszego Sakramentu Ks. Iskierski notuje, że gdy lat 7 kościół był w ruinie1767-74. odpadający tynk ukazywał dawne malowidła. W 1902 r. Gdy kościół był zaszczupły stosownie do liczby parafian, przytem za niski, a wiązania pod dachem na kościele i na wieżach do zaciekania przez dach były pognite, wówczas ks. Antoni Czarkowski, z dobrowolnych ofiar parafian i odebranego zapisu s. p. Romana Jabłonowskiego, dziedzica dóbr Gowarczowa zebrał fundusze i temi, przy chętnej pomocy parafian, drugie tyle kościoła domurował z dwiema wieżami na froncie. Starą część kościoła podwyższył o 5 łokci, dał w całym kościele sklepinie z cegły z wyjatkiem prezbiterium, gdzie już istniało dawniejsze. Dał nowe wiązanie i nowy dach na całym kościele. Dach i wieże pokrył blachą cynkową, usunął niekształtne wieże z kaplic; kaplice zaś nakrył dachem równym, kościoł wewnątrz i zewnątrz odnowił. Tenże probosz sprowadził do kościoła wiele sprzetów. Kościól sam stoi na górce. Pierwotna świątynia to dzisiejsze prezbiterium, mające na zewnątrz szkarpy. Z biegiem czasu przybudowano do niej niewielką nawę i dwie kaplice. Kosciół przebudowany i powiększony przez ks. Antoniego Czarkowskiego nabrał stylu renesansowego. W tym stylu utrzymany fronton, ozdobiony dwiema cztero piętrowymi wieżycami w których mieszczą się dzwony. Ponad głównym wejściem umieszcona Matka Boska. W głównej kruchcie tablica z napisem:
A. M. D G.
Templum hoc ampliatum est A. D. 1904
cura parachoi Antonii Czarkowski
et aeditui Viti Wnuk
Po lewej stronie od głównego wejścia do przedsionka, pod wieżą pólnocną jest kaplica św. Antoniego, z rzeźbą tegoż świętego w ołtarzu. Na zasuwie obraz św. Karola Boromeusza, sprawiona kosztem pp. Gaczorowskich m. ps. Pod wieża południową jest kaplica z nowym ołtarzem i figurą św. Stanisława Kostki, fundacji pp. Gaczorowskich. Potężny i obszerny chór, mogący pomieścić wielu pobożnych, wspiera się na dwóch filarach. Sklepienie kościoła beczkowe. Posadzkę, ambonę i konfesjonały dębowe, figury sw. Sprawił miejscowy proboszcz ks. Czarkowski. Stacje Męki Pańskiej sprawił i poświęcił 19 marca 1905r. Zwrócony ku wschodowi wielki ołtarz wykonany w stylu renesansowym, z cegły i gipsu wyrobione 4 figury i 4 pilastry wspieraja główna częsć ołtarza, mającą dwie kolumny. W ołtarzu mieści się figura Serca Pana Jezusa, obok której stoją dwaj patronowie kościoła sw. Piotr i sw. Paweł. W górze Matka Boska z otwartym sercem; obok sw. Walenty i św. Mikołaj. Starożytyny fresk zdobi sklepienie prezbiterium. dąc od wewnętrzenego ołtarza na prawo, stoi ołtarz św. Franciszka z fiura tegoż swiętego, zaś u góry św. Marcin. Po przeciwległej stronie stoi ołtarz z figura sw. Antoniego, w górze św. Florian. Po stronie ewangeliarza wewnatrz ołtarza, znajduje się obszerna zakrystja, podzielona na dwie części; wejście prowadzi do skarbczyka, a stąd na ambonę. W zakrystyi na jednym kielichu czytamy:
Wieczna pam. W. X. Mikołaja Pawłowicza dn. 4 maja r. 1833 Gowarczów. Na drugim: Józef i Maria Turlińscy 1895 r. Od str. południowej kaplica Matki Boskiej posiada ołtarz dębowy, rzeźbiony.Obraz uważany za łaskami słynacy, ma na sobie sukienkę srebną wyzłacana, korony nad Matka z Dzieciatkiem wyzłacane. U dołu pod monogramem MB. napis: Pod Twoja obronę uciekamy się. W. X. Pro. M. Pawłowicz i Sobczyński, F. Jaroszek, W. X. Wik K. Kopczyński, P.Różalski br. Ro. Swię.dn. 16 kw. 133 r. Gowarczów; robił j. Świdziński złotnik. W 1831 r. Niektóre srebra kośc. Wzięte były. Zwrócono za nie 305 zł. gr. 5; za te pieniądze sprawiono opisaną sukienkę MB. Zasuwę tworzy obraz św. Barbary; w górze św. Izydor. W murze tej kaplicy jest płyta z napisem:
"Władziu! Ty śpisz, my w smutku po tobie...,
Wstań, spojrzyj, nie wiesz...płaczem przy twym grobie.
Mania i Emilja Perdzyńskie, bratu swemu kladą ten kamień 1850 r. żył 150 dni."
Od strony południowej koscioła, równolegle z opisaną, znajduje się kaplica z ołtarzem czarno-marmurowym, w stylu odrodzenia. W ołtarzu krzyż z Chrystusem Panem. Pod krzyżem MB. i sw. Jana w rzeźbie. W górze dwa herby: Topór i Jastrzębiec. W niższej części nastawy ołtarz jest napis:
Hoc signum srit in coelo cum Dns ad judicandum venerit
Fulgida per gemino consurgunt culmine signa
Coelestis regni signifer ipse donat
Signum porto Graci nomen quod praetulit orbis
Terror Alexander sed Topor acta gerit
Domine dum veneris judicare noli me condemnare
Poniżej wyzłane tabernaculum, u spodu którego napis:
Roch Janczyk restaurator kaplicy 1882 r.
W ścianie zachodniej kalicy w murze znajduje się wielkich rozmiarów marmurowa płyta z napisem:
Adperpetuam rei memoriam.
Anno 1642 d. 25 augusti clavem universalis Ecclae Cathilocae tenente-Urbano VIII pontifice, imperatore Ferdinando III serenissimo Poloniarum rege–Vladisalao IIII Illustrissimo Mathia łubiński principe et primate Regni Archiepis–copo Gnieznen. Rndo Matheo Silnicki offcial Opocznensi existentibus–Magnificus ac generosus Alexander de Pilca Koryciński vexilifer Palatinatus Cracoviensis in Gowarczów et alibi haeres avitae familiae Topororum zelator–et propagator cultus divini ardentissimus ex propiis bonis a Deo sibi–collatis munificentissima libetalitate antiquae fundationi parochiali Gowarczowien. collegium trium mansionariorum ex decem millibus floren. Polonical. Inscriptorum- censum annuum sexcentorum floren. Adjunxit quibus cmethonem Wakuła dictum–ad labores domesticos alterum cmethonem Kądziela ad persolven. Triginta floren-juribus et necessitatibus capellae suaeservien. Pomarium cum hortis penes viam- Cracovia-Varsavia tendentem inscripsit adjuncto illis prae posito Rndo Joanne Carolo–Bilski cui itidem cmethonem Sak dictum perpetuo cumulavit quibus bneficiis-respondentes praepositus umum sacrificium missae requiem in hebdomada-obligatus mansionarii quotidiani cantus offic. B. M. Vir. cursus dicti et-quotidiana missae celebratione ubi trium–dierum feriis tertia rorate quarta- Requiem sexta Humiliavit gregoriano cantu tam presbyteri tres quam tres-scholastici cantores in perpetuum superpelliceati decantaturi obligantur his- certo horto in perpetuum cedunt caeterum pro vino et cera reservatur et post–quod libet officium super tumulum fundatoris Salve Regina quotidie compellenda–ceteris et posteritatis toti ad similia incitanda exempla aeviternae memoriae-monumentum fundatoris et patroni reliquitur et in casu Ecclesiae-jurium aliqua perditione stylo ferreo insculpitur-Scio quod Redemptor meus vivit et in novissimo die-surrecturus sum.
To znaczy że w 1642 r. JW. Aleks. z Pilczy Koryciński h. Topór chrąży woj. Krak. Dziedz. Gowarczewa i in. żarliwy katolik przy kośc. gow. zapisując 10,000 zł. Z proc. 600 zł. Funduje 3 mansjonarzy. Daje im do posług kmiecia Wakułe i drugiego Kądzielę opłac. 30 zł. Nadto sad o ogrody przy gościńcu Krak.-Warsz. Proboszczowi również zapis. kmiecia Saka za co ma odprawić tenże 1 mszę św. Żałobna tygodniowo, zaś mansyonarze 3 msze św. o Mbos., żałobna i o Męce Pańs., nadto co dzień spiewać offic. o MBos. i Salve Regina za fundatora etc Na przeciwległej ścianie znajduje się wielkich rozmiarów pominik z chęcińs. marmuru, w stylu renesansowym: przypomina on nieco pomik w Janowcu. W górze, wsparty na lewj ręce, zakuty w zbroję, spi snem wiecznym rycerz. Nad nim narzędzia wojenne.
Na drewnianej, zawieszonej tu tablicy czytamy:
O. M. Alexander de Pilca Koryciński
vexillifer palatinatus Cracoviensis
Bonorum Gowarczów et aliorum haeres
Monmentum hoc An.MDCCCLXXXII
restauratum.
Jest to więc fundator mansjonarzów o czem wyżej.
Po obu stronach dwie płaskorzeźby dzieci. Pod niemi na tabliczkach z czarnego marmuru czytamy:
IIic sub mle Pater
na gnos. Alexan-
der Mag. Alexan-
dri de Pilca Kory-
ciński vexilliferi
Cracovien filius
Anno IIII aetatis
sepult. Anno Dni
MDCXXXVIII.
Gnosa Christi-
na Constancia
ejusdem magnci
vexill feri Cra-
covienis filia
Hic jacet sub tu-
mulo vixit mens
VI sepulta anno
Dni MDCXL.
Między temi tablicami postać niewieścia, w stroi dawnym, spiaca:
Ad Dei gloriam perpetuamque memoriam Mangnificae ac inclitae heroinae Sophiae de Rytwiany ex amplissima Zboroviorum familia ortae Ma-gnifici ac gnosi Alexandri de Pilca Koryciński vexilliferi cracovien consorti charissimae matronae mul -m tis raris-simoq dotibus cum animi tum corporis ornatae promovendi cultus divini studiosissimae in omnes indi- gentes munitificentissimae aque cum annis XVI in statu conjugali sine quaerela vixisset prolemque trinaum coelo – consecrasset gravi morbo confecta diem et horam obitus sui coelitus praenoscens firma in Christo-fide ac suavissimo cum Deipara colleguio invicta nimi patientia ebdormivit die XXVII febr. an. Salutis- MDCXLIX cum vixisset annos XLII ciu in flidei conjugalis testimonium moestisnnus hoc monumentum- posuit praestolando hic una cum illa gloriosissmam in Christo resurrectionem. Non mors se jungat quos Christus junxit amore.
Jest to więc czcigodnaPani Zofja z Rytwian Zborowska, żona Aleksandra Korycińskiego , matrona cnót rzadkich, promotorka czci Bożej, opiekunka biednych; 16 lat z mężem w zgodzie przeżyła, dając Bogu troje dziatek. Złożona ciężką chorobą, przepowiedziała dzień i godzinę swej śmierci; z wielką wiarą i cierpliwością znosząc cierpienia, umierałą rozmawiając najczulej z Matką Boską. Mąż pogrążony żalem, na znak wiary małżeńskiej, ten jej i sobie wzniósł pomik, oczekując tu wspólnie zmartwychwstania. Tych smierć nie rozłączy których Chrystus złaczył miłościa. Pod kaplicą sa groby, w których prócz Korycińskich spoczęły prawdopodobnie zwłoki dwojga dzieci. Obecnie w trumienkach nie ma żadnych szczątek. Dłuto wprawne i znające rysunek ozdobiło boki i wieko trumienek krzyżami w deseniach. Nie ma na nich napisów żadnych, ani herbów. Pomiki w kaplicy wyjaśniają czyje to trumny. Dwie inne trumny, materiją dziś zbutwiała obite, zawierają szczątki fundatorów I. M. Na zewnątrz kościoła od str. Północnej, w kaplicy MB. jest płyta z napisem:
D. O. M.
X. Andrzej Iskierski proboszcz Gowar.
Tu leżą zwłoki mojego rodzeństwa
Zmów zdrowas bysmy doszli swiętych społeczeństwa
Tu się rodziłem, chrzciłem, tu miałem urzędy
Ratuj mnie bom już z tego padołu(wzięt) na boskie sądy
Roku Pań. 1778 dnia 6 jan.
O kilkanascie kroków od muru i tej płyty, stoi pomik z napisem:
X. Andrzejowi Grott proboszczowi dawniejszemu Starczyńskiemu, dziś Gowarczowskiemu zmarł 20 marca 1844 r. w wieku lat 62 wdzięczni Braterstwo kładą i t. d. Herb Rawicz.
Przed kościołem wzgórze zadrzewione. Na placu stoi na niewielkim wzgórzu figura św. Jana Nep. z napisem:
Dusza Józefa ratunku żebrze 1788.
Drzewa sadził X. J. Trybulski, m. wik.
Dzwony. Średni św. Piotr i Paweł. Dzwon z r. 1569 przelany kosztem parafjan Gowarczewskich staraniem X. Ad. Ćwiklińskiego 1869. Lał na miejscu Abrgusz z Węgrowa. 2 najmn.
Antonius Paduanus et Veonica vocor. Antonius Czarkoski parochus Gowarczoviensis Ao Dni 1906 ad honorem Verbi Incarnati ejusque Genitricis Vir. Mariae fieri me curavit.
Wizerunek św. Antoniegoi firma Włodkowskiego w Węgrowie. Dzwon ten konsekrował X. Tom. Kuliński, bp kielecki w Kielcach. Na największym: Dzwon z 1530 r. Przelany 1879 r. Kosztem Jakuba i Agnieszki małż. Chruscielów z Borowca S. Jacobus. Figura P. Jez. Błogosławi swiatu. Lał Zwoliński z War. Wizyta biskupa. Dn. 10 wrzesnia 1904 r. Przybył do Gowarczowa na dwa dni ks. Bp sand. Stef. Zwierowicz. W tym czasie wybierzmował 3170 osób, miał dwie msze św. Słuchał dzieci katech., a w księdze wizyt piękna ks. prob. wypisał pochwałę.
wg. ks. Jana Wisniewskiego
/zachowano oryginalny tekst/
